Læra seint eða aldrei?

Rakst á þessa grein á netinu. Til að rifja upp hvar við erum stödd!!

14.11.1985
Sameinað þing: 16. fundur, 108. löggjafarþing.
Hafskip og Útvegsbankinn

Jón Baldvin Hannibalsson:

Herra forseti. Ég skal játa að ég gerði ekki ráð fyrir því að þessi umræða hér í þessari lotu eða þær fyrirspurnir sem hér voru lagðar fram mundu leiða til þess að kjarni þessa máls upplýstist betur en þegar hefur verið gert af hálfu fjölmiðla af þeirri einu ástæðu að svo lengi geta menn borið fyrir sig bankaleynd að það sé hættulegt að ræða málið, að það sé óviðurkvæmilegt að gefa upplýsingar og það er niðurstaða málsins.

Upplýsingarnar hafa ekki fengist. Hins vegar hafa menn hlaupið hér út um víðan völl og hann dálítið kostulegan. Við skulum taka dæmi af ræðu hv. skrifara, Árna Johnsens, hér áðan. Þetta er einn af glókollum Sjálfstfl. og væntanlega ábyrgur málsvari frjálshyggjutrúboðsins og fór nú með ræðuna sína. Hún var þessi: "Menn eiga ekki að úthrópa bankastjóra. Auðvitað eiga bankar að taka áhættu. Auðvitað eiga fyrirtæki að taka áhættu. Auðvitað eiga eigendur Hafskips að taka áhættu. Auðvitað eiga bankastjórar og bankaráðsmenn Útvegsbankans að taka áhættu. Auðvitað eiga allir aðilar í viðskiptalífinu að taka áhættu."

Hæstv. iðnrh. sem fór með píslarvottsræðuna sína hérna áðan - við höfum heyrt hana áður - hvað sagði hann? Hann hefur varla kynnst snjallari ungum mönnum en hann hefur kynnst í Hafskip. Þetta eru duglegir menn. Auðvitað getur enginn banki tekið ábyrgð á því að viðskiptavinir hans lendi ekki í vanda. Auðvitað eru viðskipti áhætta. Ég sem hinn reyndi maður í viðskiptalífinu veit það, ég tek stóra áhættu í lífinu. Það er nú líkast til.

Hver er svo kjarninn í öllu þessu tali? Hann er þessi: Öll áhættan er með ríkisábyrgð! Allt heila málið áhættulaust kjaftæði, vegna þess að það sem mennirnir eru að tala um er ósköp einfaldlega áhættulaust. Við erum að tala hér um ríkisrekinn banka, við erum að tala hér um banka í eigu þjóðarinnar, við erum að tala hér um banka með ríkisábyrgð á öllu saman. Spurningin er ósköp einfaldlega sú: Hvað eru þessir menn að tala um áhættuna sína? Hver er áhætta Alberts Guðmundssonar? Hver er áhætta bankastjóranna? Hver er áhætta Hafskips? (Gripið fram í.) Jú, það er einmitt það. En hvað er verið að gera í þessu máli? Ef það eru staðreyndirnar í málinu, sem ekki hefur fengist upplýst, að þessi ríkisábyrgði banki með sparifé landsmanna er búinn að lána hundruð milljóna króna - segjum á bilinu 7-800 milljónir - og ef það er staðreynd málsins að þessi pólitískt ríkisrekni banki með ríkisábyrgðinni hafi lánað þetta þessu eina fyrirtæki sem aldrei átti nothæf veð - löngu fyrir rýrnun - fyrir þessari lánsupphæð - síðan kemur til frekari rýrnun - og gerum nú ráð fyrir því að staðreyndirnar um eigið fé þessa ríkisrekna banka séu raunsætt metnar afar lágar, þá er niðurstaða málsins einfaldlega þessi: Hæstv. ráðh. viðurkenndi, þegar spurt var um tap sem lendir á þjóðinni en ekki á "bissnessmönnunum", vinum litla mannsins, að þá yrði það tap mikið fyrir ríkið, ríkissjóð, skattgreiðendur, hina íslensku endurtryggingu þessa auma pilsfaldakapítalisma sem enga áhættu tekur, ef ekki er hægt að semja um að koma því yfir á aðra.

Hvers vegna er svona nauðsynlegt að koma þessu tapi yfir á aðra? Það er út af þessum pólitíska skúringabissness. Það er nefnilega út af því að það væri ekkert smámál ef niðurstaða þessa máls yrði sú að þannig hafi verið haldið á málum þessa ríkisbanka með ríkisábyrð að hann stæðist það ekki. Það verður ekki og liggur ljóst fyrir. Fari svo, sem við skulum vona þrátt fyrir allt að gerist ekki, þá verður áhættan af því og skaðinn af því ekki á herðum duglegu drengjanna í Hafskip og ekki á herðum hæstv. iðnrh. sem enga áhættu hefur tekið í þessu máli heldur einungis farið með annarra fé. Spurningin er einungis um það: Hver var hlutdeild hans í því og hver er ábyrgð hans svo að lokum á því? En ábyrgðin á áhættunni er nefnilega að lokum engin hjá þessum prívatkapítalistum með ríkisábyrgð í bak og fyrir. (Gripið fram í.) Já, það gæti komið að því, hæstv. iðnrh., að það þyrfti að gera það, það er þingsins að taka afstöðu til þess.

Hæstv. iðnrh., vinur litla mannsins, sem er hér að grípa fram í og tala um kjark-nú skal ég segja honum dæmisögu sem hefur bein tengsl við þetta mál og er spurningin um samanburð á því hvort saman fer og eins eru meðhöndlaðir í þessu þjóðfélagi Jón og séra Jón.

Árið 1975 kom upp kvittur um það í þessu þjóðfélagi að lítil bankastofnun, sem var þá ekki í miklum metum í kerfinu og heitir Alþýðubankinn, hefði lánað nokkuð ótæpilega einum einkaaðila, Ferðaskrifstofunni Sunnu einkum og sér í lagi, reyndar öðru fyrirtæki líka sem kennt var við Cudo-gler. Þetta var árið 1975. Hvað gerðist? Var umræðan vikum og mánuðum saman í blöðum? Þurfti einhver hv. þm. að beita sér á Alþingi til að fá það mál upplýst? Hvað gerðist?

Það sem gerðist var einfaldlega þetta: Yfirvöld bankamála með Seðlabankastjórn í fararbroddi kölluðu fyrir bankastjóra og bankaráð þessa litla banka - reyndar á helgum degi - og tóku ákvörðun um það að þannig væri komið að bankastjórarnir og bankaráð væri sett af og Seðlabankinn yfirtók stjórn þessa banka á staðnum og stundinni.

Tilefnið var nákvæmlega það sama eins og hér er nú. Því var haldið fram að bankinn hefði lánað umfram getu og veð væru ótrygg. Hvað sögðu þeir sem voru í forsvari fyrir bankann? Þeir sögðu: Það sem hefur gerst er að veðið hefur rýrnað skyndilega vegna þess að þessi eina flugvél, sem um var að ræða, þurfti að fara í stóra skoðun.

Þetta er nákvæmlega sambærilegt mál. En viðbrögðin eru ekki sambærileg, hæstv. ráðherrar. Viðbrögðin voru þá þau að Seðlabanki og bankaeftirlit brugðust við hart og skjótt, töluðu mikið um þá áhættu sem væri í höndum sparifjáreigenda, þeirra sem ættu fé þarna inni, og sögðu: Bankastjórnin hefur brugðist, hún hefur ekki farið eftir venjulegum reglum og hefðum um bankastarfsemi. Við setjum þá af, við skiptum um bankaráð og við skiptum um bankastjórn. Nákvæmlega sambærilegt mál. Hvað geta svo þessir menn sagt í raun og veru um áhættu og hins vegar um að menn séu jafnir fyrir lögum og rétti í þessu þjóðfélagi?

Þessi dæmisaga af Alþýðubankanum segir nefnilega meira um þetta mál en nokkuð annað. Hún segir að ekki er sama hver á í hlut. Málin eru hliðstæð en nú er ekki brugðist við með þeim hætti að krefjast þess að kalla bankaráð og bankastjórn Útvegsbankans fyrir sig upp í Seðlabanka og segja: Þið hafið því miður, herrar mínir, brugðist, ekki vegna þess að þið hafið tekið eigin persónulega áhættu, þið hafið brugðist þeirri ábyrgð sem ykkur var falin með pólitískum hætti og vegna gæslu á almannafé. Vegna þess að það hefur aldrei þótt neitt sérstaklega merkilegt, hæstv. iðnrh., að vera örlátur á annarra fé og um það ættu forsvarsmenn Sjálfstfl. að læra sínar lexíur af hugmyndafræðilegum boðbera þeirra, Hannesi Hólmsteini af framsóknarkyni.

Herra forseti. Í tilefni af píslarvottsræðu verndarengils litla mannsins þegar hann kemur fyrir hér í ræðustól og segir: Ég er, eins og þið vitið, ágætur bissnessmaður og hef mikla reynslu í bissness. Síðan segir hann: Það er eilíf krafa annarra að setja til pólitískrar ábyrgðar menn sem hafa enga reynslu í bissness. Ég sé hérna engan sem hefur virkilega reynslu í bissness. - Ég veit ekki betur en hæstv. viðskrh. hafi a.m.k. rekið Djúpbátinn. Kannske var hann opinbert endurtryggður líka. Vitað er að Egill bóndi á Seljavöllum rekur bissness, hann er að vísu ríkistryggður líka, hann rekur bu. Fleiri munu þeir vera sem reka bissness.

En þegar hæstv. iðnrh. var búinn að tala um reynslu sína af atvinnulífinu og allri áhættunni sem menn verða að taka á sig þar segir hann: Svo eru menn að segja að það sé siðlaust að menn með reynslu úr öllu þessu áhættusama atvinnulífi séu settir til ábyrgðarstarfa í bankakerfinu. - Hann minnti á að hann hefði verið formaður stjórnar Hafskips miklu lengur en í bankaráðinu. Þá var nú aldeilis röð og regla á hlutunum, vikulegir fundir með ungu og duglegu strákunum og mikið talað við starfsfólkið, starfsfólkið vel upplýst um allt.

Vitið þið t.d. - af því það hefur ekki komið inn í þessa umræðu - hver er hlutur starfsfólksins, 300 starfsmanna í Hafskip, hver er þeirra áhætta? Þeir óskuðu eftir því fyrir þremur vikum að fá forstjóragengið, ungu duglegu strákana með áhættuna, fyrir sig á fund meðal starfsmanna niður í skemmu til að útskýra hvað væri hæft í þessari sögu, hvort þetta fyrirtæki væri virkilega orðið gjaldþrota. Nei, nei, nei, nei, nei, elsku vinir, allt saman ómerkilegur kommúnistaáróður, voru svör forstjóranna. En þeir eru litlu bættari, starfsmennirnir, þegar að lokum reynir á.

Herra forseti. Halldór Guðbjarnason, bankastjóri Útvegsbankans, segir:

"Mér þykir það mjög miður að Útvegsbankinn skuli dragast inn í pólitísk átakamál." Og hann segir: "Við viljum ekki vera nein skúringatuska stjórnmálamanna."

Hvað skyldi nú bankastjórinn eiga við? Hver hefur gert þetta að pólitísku átakamáli og hver er að gera það? Það er ekki pólitískt átakamál þó að umboðsmenn almannahagsmuna á Alþingi gegni þeirri skyldu sinni að leita eftir upplýsingum um stöðu bankans vegna þess að menn hafa þakkað hér fyrir að vakið er máls á þessu og menn hafa tekið undir það að réttur almennings sé meiri en enginn þrátt fyrir hrokafullt svar bankastjórans. Um það deila menn ekki lengur. Almenningur á rétt á því, þingið á rétt á því að fá upplýsingar um stöðu bankans. - En hinar pólitísku skúringatuskur. Ef staðreyndirnar eru eitthvað nærri lagi um það sem komið hefur fram í opinberri umræðu um stöðu útvegsbankans og Hafskips liggur alveg ljóst fyrir hverjar hinar pólitísku skúringatuskur eru. Þær eru þessar: Það vill svo til að ábyrgðin á þessum útlánum Útvegsbankans hlýtur að hvíla á þeim sem formennsku gegna í bankaráði og formennsku hafa gegnt í bankaráði og bankastjórninni sjálfri. Það er líka vitað að Hafskip sem fyrirtæki hefur notið sérstakrar pólitískrar velvildar. Og það er ekkert launungarmál og við skulum bara segja frá því að framkvæmdastjórar fyrirtækisins eru innstu koppar í búri Sjálfstfl. Annar þeirra er t.d. fyrrv. framkvæmdastjóri Sjálfstfl., en hinn er fyrrv. formaður Varðar. Látum það nú vera. Auðvitað hafa allir menn rétt á sínum stjórnmálaskoðunum og ekkert við því að segja. En það vill svo til að tilraunin til þess að koma þessu áfalli yfir á herðar Eimskips er m.a. partur af þessu pólitíska skúringadóti. Ef það mál væri hreint viðskiptalegs eðlis liggur í augum uppi að það er ekki í þágu Eimskips að hlaupa hér undir bagga. Hvað á Eimskip að kaupa? Verðfelld skip? Hvað eru þeir að kaupa? Viðskiptavelvild á alþjóðlegum mörkuðum? Jesús Kristur! Hvað eru þeir að kaupa? Þeir liggja undir linnulausum pólitískum þrýstingi úr innsta hring Sjálfstfl. við að bjarga hvoru tveggja, því ástandi sem búið er að kalla yfir sig í Útvegsbankanum, ríkisbankanum, og því ástandi sem skapast ef Hafskip verður að taka að lokum áhættu. Það er Eimskipafélagið sem á að bjarga þessu.

En það er fleira sem hangir á spýtunni. Það er nefnilega altalað að einn af skilmálum Eimskips, en forusta þess á viðskiptalegum grundvelli er auðvitað treg til samninga og hefur sett ákveðin skilyrði, að hinn ríkisrekni og ríkistryggði Útvegsbanki tryggi Eimskipafélaginu að 50 -

Svo er spurt um siðgæðið: Og vinur litla mannsins fer með rórillið sitt og píslarvættisræðuna. Ég hef ekki verið að tala neitt um siðgæði í þeim efnum. Ég var að vitna til þess að ef lög væru í gildi, samþykkt hér á Alþingi, þar á meðal væntanlega með atkvæði núv. hæstv. iðnrh., ef þau lög væru nú þegar í gildi, þá bryti vera hans á undanförnum árum sem formanns í hinum ríkistryggða og ríkisrekna banka og formennska í einu helsta viðskiptafyrirtæki bankans í bága við lög. Það er ekki spurning um rétt eða rangt í því. Það er spurning um lög eða ekki lög. Þessi lög eru ekki í gildi, en þessi lög hafa verið samþykkt á hinu háa Alþingi. Auðvitað er til eitthvað sem heitir hagsmunaárekstur í "bissness". Það ætti maður með svo mikla reynslu í viðskiptum að vita og ég veit að hæstv. iðnrh. þekkir slíka hluti mætavel. Hagsmunaárekstur er svo alvarlegt mál í "bissness" að það eru yfirleitt víðast hvar annars staðar settar um það ákveðnar starfsreglur að forða slíkum hagsmunaárekstri.

Nú svarar vinur litla mannsins í píslarvættisræðunni: Ég hafði engin afskipti af málefnum Hafskips meðan ég var formaður bankaráðs Útvegsbankans. Hver á nú að trúa slíkri jólasveinasögu? Á ég að trúa því að formaður bankaráðs Útvegsbankans hafi gert sig sekan um þau afglöp að hafa engin afskipti af viðskiptamálum stærsta viðskiptafyrirtækis bankans? Ég trúi því ekki. Því miður. Sorry Stína.

Það er ástæða til að leggja áherslu á að áhættan í þessu máli, sem við erum hér að ræða, er ekki "bissnessmannanna". Hún er almennings í landinu. Hún er sparifjáreigenda og hún er skattgreiðenda. Og menn sem hafa það hlutverk, eru kjörnir til þess að vera trúnaðarmenn almennings og fara með almannafé eiga ekkert að vera að láta digurbarkalega um það að þeir séu að taka einhverja áhættu.

Ég gerði ekki mikið að umtalsefni mál Hafskips sem slíks og ég sé ekki ástæðu til þess. Meginkjarni þessa máls er staða Útvegsbankans og almannahagsmunir. Ég bendi þeim sem vilja vita á að það hefur margt komið fram í hinni opinberu umræðu um Hafskip sem slíkt, stjórnun þess, sem er á allt annan veg en hér hefur verið látið í veðri vaka. Svo mikið er orðið upplýst um réttmæti gagnrýninnar á stöðu Útvegsbankans að ég hef ástæðu til þess að ætla að það sé líka mjög mikið til í málefnalegri gagnrýni á það hvernig þessu fyrirtæki hefur verið stjórnað. Það liggur t.d. alveg ljóst fyrir að upplýsingar sem frá fyrirtækinu hafa komið til útvegsbankans hafa reynst rangar. Þeir eru enn í dag með bjartsýnisáætlun um hagnað á árinu 1985. Tölurnar sem gefnar voru á aðalfundi Hafskips um hagnað 1984 voru rangar, rangar svo skakkaði tugum milljóna. Það er vitað að afkoma fyrirtækisins á fyrstu fjórum mánuðum ársins 1985 var hrikaleg þrátt fyrir að bankaráð sæti uppi með í höndunum skýrslu um að allt væri með góðum hagnaði, og áætlanirnar liggja enn fyrir um góðan hagnað af Atlantshafssiglingum og góðan hagnað til ársloka 1985. Allt hefur þetta reynst rugl. Og skýringin er ekki rýrnun á eignum. Við erum hér að tala um rekstraráætlanir.

En það er ekki aðalmálið sem við erum að fjalla um. Við erum að fjalla um Útvegsbankann. Ég tók eftir því í svörum hæstv. ráðh. að hann vakti athygli á ákvæðinu um ríkisábyrgðina og rifjaði þá upp túlkun Ármanns Snævars á takmörkun þeirrar ríkisábyrgðar og vísaði til nefndarálits með lögunum, sem samþykkt voru í fyrra, þar sem fram kemur að meiri hluti og reyndar minni hluti eru sammála um að þessi ábyrgð er takmörkuð. Og hvernig er hún takmörkuð? Hún er takmörkuð í fyrsta lagi við það að ef um er að ræða erlend lán, sem ekki eru tryggð í eigin eignum bankans og ekki eru studd sérstökum lagaheimildum, þá er ekki um ríkisábyrgð að ræða. Þá er ekki um ríkisábyrgð að ræða samkvæmt þessari túlkun.

Ég ætla að staldra við þetta vegna þess að auðvitað var einn vandinn í umræðunni um þetta mál og einn tilgangurinn með henni að fá hæstv. ráðh. til að lýsa því yfir þrátt fyrir allt að það væri óyggjandi og það bærist héðan út að það væri ábyrgð, og hún er auðvitað, ég vefengi það ekki, á innistæðum og sparnaði. En staða bankans gagnvart fullkominni ríkisábyrgð er alls ekki ljós, vegna þess að það liggur fyrir og það vita menn, sem þekkja til málefna Útvegsbankans, að eigið fé hans er ákaflega lítið. Og það hafa engar lagaheimildir verið lagðar fyrir hér á Alþingi vegna þeirra erlendu ábyrgðarlána, langtímalána, sem bankinn er í ábyrgð fyrir.

Aðeins að lokum, herra forseti, eitt mál. Það kemur venjulega fram í máli þeirra í Bandalagi jafnaðarmanna að þeir telja það hið versta kerfi að pólitískir fulltrúar sitji í bankaráði. Nú hef ég oftsinnis haldið því fram og held því fram af einlægni að við séum í stórum dráttum sammála um þetta og við séum kannske 90% sammála um slíka hluti, t.d. í afstöðu til ríkisbáknsins á Íslandi, fyrirferðar þess, nauðsynjar á því að minnka það, nauðsynjar á því að breyta þar starfsreglum, nauðsynjar á því að gera menn ábyrgari orða sinna og gerða þar. Og ég er líka sammála því sem lærdómi af þessu máli, sem umhugsunarefni fyrir Alþingi, að við eigum í raun og veru ekki að hafa hér nema einn ríkisbanka. Við eigum að fækka ríkisbönkum. Að því leyti tek ég t.d. undir með hv. 3. þm. Reykv. um það að það er ein af lexíum þessa máls að hraða þeirri þróun. Hér á ekki að vera nema einn ríkisbanki. Að öðru leyti á að gera bankana að einkabönkum vegna þess að bankarnir eiga ekki að vera ríkisreknar úthlutunar- og skömmtunarskrifstofur og ekki heldur góðgerðarstofnanir og það á ekki að nota þær eins og "dirigentar" Sjálfsttl. í Útvegsbanka hafa notað Útvegsbankann sem pólitíska skömmtunarskrifstofu. Og bankar eiga að vera ábyrgir, standa og falla með því. Meðan þetta kerfi er er ég hins vegar ósammála að einu leyti. Þó að það sé fásinna og ósvinna að mínu mati að alþm. séu í bankaráðum og sjóðsstjórnum, ég er sammála Bandalagsmönnum um það, tel ég að meðan þetta kerfi er við lýði sé þó skömminni til skárra að stjórnmálaflokkar hafi þarna fulltrúa. Ég nefni eitt dæmi: Skýrslan um þetta mál væri ekki á dagskrá og hefði ekki verið lögð fram í bankaráði Útvegsbankans á hádegi í gær nema vegna þess að það var að frumkvæði okkar Alþýðuflokksmanna í okkar þingflokki. Þegar við vorum farnir að fá af því raunverulegar fregnir, sem við tókum mark á, í septembermánuði að þarna stefndi allt í ógæfu ræddum við þetta mál við fulltrúa okkar í bankaráði, spurðumst fyrir um hvaða upplýsingar hefðu verið lagðar fram í bankaráðinu, fengum þau svör að þær væru nánast engar og fórum þess á leit við umræddan fulltrúa að hann krefðist slíkrar skýrslu. Þess vegna var skýrslan lögð á borðið. Þangað til hafði bankaráðið verið meira eða minna utanveltu og ókunnugt um hversu alvarlegt ástandið var.

Herra forseti. Þetta getur ekki verið seinasta orð Alþingis um þetta mál. Við höfum beðið um upplýsingar. Það má segja að í þessum umræðum hafi Alþingi þó gert hreint fyrir sínum dyrum að nokkru leyti og nokkrar upplýsingar hafi komið fram. Það er viðurkennt að þetta er mjög alvarlegt mál. Tölulegar nákvæmar upplýsingar hafa ekki komið fram. Þær munu ekki fást með þessum hætti vegna tilvísunar til ákvæða um bankaleynd. Þá er eftir að meta það: Getur Alþingi látið þar við sitja? Hér er um að ræða ríkisbanka. Hér er um að ræða banka sem lýtur þingkjörinni stjórn. Hér er um að ræða banka sem hefur verið stýrt með þeim hætti að það var alvarlegur hagsmunaárekstur þegar sami maður gegndi formennsku bankaráðs og var jafnframt stjórnarformaður þess viðskiptafyrirtækis sem er stærsti viðskiptaaðili bankans og er núna kominn í gífurleg vandræði sem enginn skyldi auðvitað hlakka yfir en er engu að síður staðreynd og verður að taka á. Ég tek undir með hv. 3. þm. Reykv. um það, og er ekki nýtt - við höfum flutt slík mál áður, Alþýðuflokksmenn - að auðvitað er þetta málefni fyrir þm. til þess að komast í botns í. Auðvitað eiga þingnefndir að starfa árið um kring. Auðvitað eiga þingnefndir að hafa rannsóknarvald í auknum mæli. Það verður að vera eitt af meginhlutverkum Alþingis, ekki aðeins að setja lög heldur líka að fylgja eftir í framkvæmd og fylgjast með framkvæmd laga, ekki síst þegar ríkisíhlutun í fjármála og bankastofnunum er jafnríkuleg og hún er í þessu þjóðfélagi. Þess vegna geri ég ráð fyrir því að niðurstaða þessara umræðna verði að því er okkur varðar að við munum kanna mjög gaumgæfilega að flytja hér tillögu um að þingnefnd verði falið að kanna þetta mál ofan í kjölinn, leiða í ljós allar staðreyndir málsins, vegna þess að hún getur gert það þrátt fyrir ákvæði um bankaleynd. Ég tel að dæmisaga af þessu tagi sé af því tagi að þingið geti ekki látið sér það í léttu rúmi liggja eða látið það fram hjá sér fara.

 

Stórviðskipti borin undir bankaráð

Neysluvítalan 'sannur vinur' 4

 

 

Niðurstaða síðasta bloggs, smá mistök,  þar notaði ég í sýnidæminu mismuninn á milli apríl og maí og fékk þess vegna út mínustölu.

1. Hugleiðing um að til að geta notað neysluvísitölu til útreikninga og viðmiðunar á verðbólgu þá  verður að taka inn hlutfall þeirra þátta sem hækka og lækka. Dæmi tökum apríl sem hækkaði um 3,39 stig :
2. Ferðir og flutningar ( Liður  7 ) Hækkar um 1.32 stig í apríl og hefur 16,43% vægi af heildarneyslu árið 2006. Þannig á  þessi liður að virka inn í heildarvísitöluna með vægið 0,217 í hækkun. 1.32*16,43/100=0,217
3.   Spurning er búið að setja þetta hlutfall inn áður?
4. Ath þetta var síðasta niðurstaða en svo kom inn önnur niðurstaða : ) þegar skoðuð eru önnur línurit frá Hagstofu Íslands
5. Þar kemur í ljós að hækkun milli mánaða er raunverulega á lið 7=  8,02  og  hlutfallið er þar 17,26 þannig að 8,02*17,26/100 =1,38 fæ ég en er mjög nálægt 1,32. Sjá línurit.
6. Hlutfallsleg skipting vísitölu neysluverðs og breytingar milli mánaða frá 2008

   

	Breyting	Áhrif á vísitölu	Hlutfall	Hækkun	Lækkun	Sama
	mars -apríl	3,39
01 Matur og drykkjarvörur	6,38	0,77	12,37	12,37
02 Áfengi og tóbak	1,21	0,03	2,68	2,68
03 Föt og skór	3,96	0,18	4,55	4,55
04 Húsnæði, hiti og rafmagn	0,99	0,28	27,57	27,57
05 Húsgögn, heimilisbúnaður o.fl.	4,9	0,3	6,31	6,31
06 Heilsugæsla	2,64	0,09	3,20	3,20
07 Ferðir og flutningar	8,02	1,32	17,26	17,26
08 Póstur og sími	0,1	0	2,92	2,92
09 Tómstundir og menning	1,88	0,22	11,44	11,44
10 Menntun	0	0	0,64			0,64
11 Hótel og veitingastaðir	2,06	0,1	4,62	4,62
12 Aðrar vörur og þjónusta	1,47	0,1	6,43	6,43
Hlutfall		3,39	99,99	99,35		0,64
Fjöldi heimila

 

Niðurstaða: Það er gott að átta sig á þessu þó farin sé fjallabaksleið. Einnig hefur þetta gefið mér mikinn skilning á mörgum þáttum í neysluvenjum okkar.

Einnig rakst ég á breytingar á lögum fyrir árið 2008 og læt þau fylgja hér með ásamt því að vona að ríkisstjórnin styrki sínar stoðir með því að styrkja líka innviði sína, ekki bara að hlaða utaná sig með nýjum ályktunum.

Hér er virkilega áhugaverður þáttur sem hlýtur að vega þungt í mati á verðbólgu og stjórnum og það eru verklagsreglur Hagstofu Íslands. Þar eru  virkilega áhugaverð lög um að þeir eigi að hafa nægt bolmagn bæði í fjármagni og mannafla til að fylgja Evrópustöðlum.

AUGLÝSING

Nr. 578 9. júní 2006

                           um gildistöku verklagsreglna í hagskýrslugerð http://www.hagstofa.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=4555

 

Sérstaklaga þar sem koma  ákvæði til bráðabirgða eins og þessi hér fyrir neðan. 

 

Lög um breyting á lögum um vísitölu neysluverðs, nr. 12/1995.

 

1. gr.

     3. gr. laganna orðast svo:
     Vísitala neysluverðs skal reiknuð í mánuði hverjum miðað við verðlag í um það bil vikutíma um miðjan hvern mánuð. Heimilt er að safna verðupplýsingum yfir lengra tímabil ef verðlag vöru breytist ört. Ef ekki er unnt að miða við samtímaupplýsingar um verðlag eða verðbreytingar eða sé það ekki talið eiga við er Hagstofu Íslands heimilt að miða við meðaltal mánaðar eða mánaða eftir því sem við á. Vísitalan skal svo sem kostur er miðast við meðalverðlag í landinu.

2. gr.

     Lög þessi öðlast gildi 1. janúar 2008.

Ákvæði til bráðabirgða.

     Í janúarmánuði 2008 skal Hagstofa Íslands reikna og birta vísitölu neysluverðs miðað við verðlag tvo fyrstu daga mánaðarins og einnig miðað við verðlag í um það bil vikutíma um miðjan mánuðinn. Hagstofunni er jafnframt heimilt að reikna vísitöluna miðað við verðlag tvo fyrstu daga febrúarmánaðar 2008 sé það talið nauðsynlegt vegna notkunar vísitölunnar til verðtryggingar.

Samþykkt á Alþingi 16. mars 2007.

Neysluvísitalan 'sannur vinur' 3

 

Liður 3.

Aðalatriði síðasta bloggs:

• Liður 07 Samgöngur, þar sýni ég undirliðina líka til að vekja athygli á lið 071 Kaup ökutækja vegna mikillar hækkunar á þeim lið í apríl.
• Sýnir apríl mánuður sveiflu upp á Kaup bíla = 0,61 stig og Matur = 0,73 . Þeir til samans hækka hlutfallið um 1,34 stig.
• Þessa niðurstöður fást í verðkönnunum í verslunum og bílaumboðum sem hefur verið gerð í miðjum mánuði .
• Þannig sýnir samanlagt efst í línuritinu 2 þessa miklu hækkun eða að apríl er með 3,39 stig, 1,92 stigum hærra en í mars sem er 1,47 stig

Næsta skref í pælingunni:

• Heimatilbúið dæmi: Verð á gallabuxum ert  1000 kr í mars, sama verð í apríl og vísitala hækkar um 3,39 stig er þá verðið framreiknað þannig að mismunur á heildarvísitölu og verði buxnanna sýnir lækkun á raunvirði buxnanna?
• Svarið mundi líklega verða nei ? Vegna þess að þetta margir keyptu galla buxur 2003-2005 sem gaf út vist hlutfall og verðbreyting milli mánaða sýnir  neysluvísitöluna.
• Ef svarið er nei þá má skoða vissa möguleika:

1. Þar sem neysluvísitala hefur áhrif á verðbólgu og þá um leið bein áhrif á verðtryggð lán bæði til hækkunar  og lækkunar þá olli þessi hækkun í apríl því að það varð mikil hækkun á þeim lánum í júní mánuði. Neysluvísitalan er reiknuð 2 mánuðum seinna inn í lánin.
2. Þá er aðal spurningin: Hvernig er vísitalan reiknuð inn í lánin? Er bæði tekinn hækkunin eða lækkunin beint inn í útreikningana og sagt, þetta hækkar/lækkar hún á milli mánaða og þannig hækka/lækkar vísutöluþáttur lánsins sem þessu nemur?.
3. Eða þar sem neysluvísitalan er samsett úr 12 liðum og hver liður hefur vist hlutfall þá mætti segja að það mætti t.d hækka 12,83% (hlutfall matarliðar 01) af láninu um 1,92 stig (mismunur mars - apríl)  6,76%  af láninu ætti að vera óbreitt , en 4,47% ætti að lækka um -0,08 og 25,56% af láninu ætti að lækka um -0,11 stig og svo framvegis. Sjá töflu 3.
4. Ekki veit ég hvernig útreikningum á lánunum er háttað en þetta sýnist mér vera eina rökrétta aðferðin.  Ath að ég nota hlutfallstölur frá árinu 2006.í  þessar pælingar. Heimildir: Hagstofa Íslands.

Línurit Númer 3	Hlutfallsleg skipting vístölu
	Neysluverðs 2008
	Mars	Apríl	Mismu	Hlutfallstölur meðalneyslu	Hlutfalls % sem Hækkar	Hlutfalls % sem Lækkar	Hlutfalls % Óbreitt
Samtals	1,47	3,39	1,92	2006
01 Matur og drykkjarvörur	0,04	0,77	0,73	12,83	12,83
02 Áfengi og tóbak	0,03	0,03	0	2,85			2,85
03 Föt og skór	0,26	0,18	-0,08	4,74		4,74
04 Húsnæði, hiti og rafmagn	0,39	0,28	-0,11	25,56		25,56
05 Húsgögn, heimilisbúnaður o.fl.	0,11	0,3	0,19	6,39	6,39
06 Heilsugæsla	0	0,09	0,09	3,36	3,36
07 Ferðir og flutningar	0,47	1,32	0,85	16,43	16,43
08 Póstur og sími	0	0	0	3,22			3,22
09 Tómstundir og menning	0,04	0,22	0,18	12,64	12,64
10 Menntun	0	0	0	0,69			0,69
11 Hótel og veitingastaðir	0,06	0,1	0,04	4,8	4,8
12 Aðrar vörur og þjónusta	0,05	0,1	0,05	6,49	6,49
Hlutfallsnotkun vöru					62,94	30,3	6,76
				100

 

Já það er margt áhugavert og er þetta eitt af því sem mér datt aldrei í hug að væri þess vert að pæla í. En eftir þessa pælingar er ég þó einhverju nær og vona að það séu fleiri. Einnig biðst ég velvirðingar á því að það var víst að mestu lokað fyrir að fólk gæti gefið athugasemdir í fyrri bloggunum 2, en nú er ég búinn að stilla það inn.

Eigið þið góðan dag og stefni ég á að setja þessa færslu inn á birtingu kl:08.00 þann 18/7  á fullu tungli.

 

Neysluvísitalan 'sannur vinur' 2

 

Jæja þá er það liður 2 í að skapa sér skilning á neysluvísitölunni og hvernig hún hefur áhrif á verðbólguna.

Niðurstaðan úr fyrra bloggi:

1. Þegar það varð aukning á lífeyrissparnaði með tilkomu sjálfseignarsjóðanna þá hafði sú neysla enginn bein áhrif á neysluvístöluna, þó að sparnaður hafi þar aukist sem nemur eigin framlagi ásamt mótframlagi launagreiðanda.
2. Einstaklingur  sem ákveður að eyða í sparnað og eykur hlutfall sitt um helming milli mánaða það mælist ekki í neysluvísutölunni?
3. Samt á vaxtastefna seðlabankans að stuðla að sparnaði, og þar með lækkun verðbólgu?
4. TORSKILIÐ!!

Liður 2.

Hér er markmiðið að skoða hvernig einstakir vöruflokkar hafa áhrif á hækkun/lækkun neysluvísitölunnar.

Hér er línurit sem útskýrir hugtakið vísitala neysluverðs. Í fréttum fyrr í mánuðinum heyrði ég einmitt forsætisráðherra segja að verðbólgan væri á niðurleið vegna þess að vísitala neysluverðs hafði lækkað frá maí og væri 0,9 í júní.

Á þessu línuriti má sjá viðmiðunina sem hann talar um, þar sem stuðulinn lækkar frá 1,36 í 0,9.

Hlutfallsleg skipting vísitölu neysluverðs og breytingar milli mánaða frá  2008
Áhrif á vísitölu					ATH
		Janúar	Febrúar	Mars	Apríl	Maí	Júní
Samanlagt		0,18	1,37	1,47	3,39	1,36	0,9
01 Matur og drykkjarvörur		0,27	0,12	0,04	0,77	0,23	0,08
02 Áfengi og tóbak		0	0,03	0,03	0,03	0,03	0,01
03 Föt og skór		-0,67	0,35	0,26	0,18	0,11	0,04
04 Húsnæði, hiti og rafmagn		0,31	0,28	0,39	0,28	0,27	0,26
05 Húsgögn, heimilisbúnaður o.fl.		-0,09	0,13	0,11	0,3	0,15	-0,01
06 Heilsa		0,05	0	0	0,09	0,01	0,02
07 Ferðir og flutningar		0,05	0,42	0,47	1,32	0,3	0,29
071 Kaup ökutækja	ATH	0,04	0,16	0,18	0,79	-0,02	-0,07
072 Rekstur ökutækja		0,05	0,2	0,27	0,36	0,31	0,39
073 Flutningar		-0,04	0,06	0,03	0,17	0	-0,04
08 Póstur og sími		0	0,04	0	0	0,02	0,04
09 Tómstundir og menning		0,16	-0,06	0,04	0,22	0,07	0,09
10 Menntun		0	0	0	0	0	0
11 Hótel og veitingastaðir		0,06	0,06	0,06	0,1	0,1	0,03
12 Aðrar vörur og þjónusta		0,03	0	0,05	0,1	0,08	0,06

Ath heimildir: Hagstofa Íslands. http://www.hagstofan.is/Hagtolur/Verdlag-og-neysla/Visitala-neysluverds

 

Minn skilningur er að í megin grunni megi segja að þessi stuðull sé þannig að vægi t.d. liðar 07 Ferðir og flutningar  sem er 15,67%  af vægi heildarneyslu árið 2006 (sjá fyrra línurit)

Og ef verð í þessum flokki hafa hækkað eða lækkað þá kemur það hlutfallslega út með 15,67% vægi miðað við aðra vöruflokka.

Skoðum betur apríl: Þá má sjá í lið 071 Kaup ökutækja að  sá liður hefur hækkað milli mánaða mars til apríl frá 0,18 til 0,79 = 0,61 og er það vegna hækkunar á verði bíla hjá umboðunum. Skýrist það líklega á gengisfellingu krónunnar á þessu tímabili.

Athyglisvert:

1. Þegar gengi krónunnar er sterkt og fólk sér tækifæri í að versla sér bíl t.d á árunum2003-2005 þá verður sú hlutfalls tala t.d 7,9% (margir kaupa bíl vegna hagstæðs gengis) af neyslu heimilanna.
2. Næst árið 2008 þá mælist þessi hlutfallstala inn í neysluvísitöluna og hækkar hana eins og sjá má í apríl mánuði 2008 þó að þá séu kannski  keyptir örfáir nýir bílar  á þessu gengisverði.
3. Þannig að sá sem keypti sér bíl 2005 og staðgreiddi hann á góðu gengisverði, lendir í því 2008 að húsnæðisstjórnarlánið sem er vísitölutryggt hækkar.
4. Hann er kannski með 10.000.000 kr lán og það hækkar í apríl mánuði um vísitöluhækkunina bara út af liðnum kaup ökutækja.
5. Þegar Ingólfur talar um í bókinni sinni ‘Þú átt nóg af peningum,þú þarft bara að finna þá' að maður eigi að hugsa sig í það minnsta 4 sinnum um áður en maður kaupir hlutinn þá skil ég núna hvað hann meinar.

                                          Liður 3  ‘meiri pælingar' þetta er að verða skemmtilegt.

 

Neysluvísitalan 'sannur vinur'

 

Ástæðan fyrir því að ég fer að blogga er þessi hugtök í þjóðfélaginu sem við köllum verðbólgu og sú eining sem notuð er og er kölluð neysluvísitala .

Í júní þegar kom að mánaðrlegum afborgunum af 12.000.000 kr húsnæðisláninu þá kom í ljós að liður sem kallast verðbætur hafði hækkað lánið um ca.400.000 kr.

Brá þó nokkuð við þetta og skrifaði grein til Fréttablaðsins sem ég fékk ekki birta.

Fjallaði sú grein aðallega um þessa ákvörðun ríkisvald að auka lánveitingar á verðtryggðum lánum til kaupenda fasteigna á meðan fasteinaverð færi lækkandi og lánin hækkandi.

Einnig gerði ég mér grein fyrir að ég hafði ekki hugmynd um út frá hvaða forsendum einhverjir þættir í þjóðfélaginu sem við köllum verðbógu gætu hækkað lánið svona mikið.

Þannig að næsta skref var að kynna sér hvernig neysluvísitala er reiknuð út.

Ætlunin mín í þessum skrifum er að birta niðurstöður þeirrar rannsóknar ásamt mínum eigin hugrenningum á þeim forsendunum sem eru notaðar.

Liður 1.

Hvernig er neyslumunstur þjóðar ákveðinn til að setja inn í vísutölu?

Hann er þannig ákvarðaður að valdar eru fjölskyldur og einstaklingar hvaðanæva af landinu til að taka þátt í könnunum einu sinni á ári og eru notuð 3 ár til viðmiðunar til að búa til hlutfallstölur það er að segja hve mikið vægi hefur hver neysluþáttur miðað við 100% skalla*.                    Þessi könnun er svo notuð til að búa til eftirfarandi línurit samantekið frá Hagstofu Íslands. (sleppi undirliðum)Notaði ég liðinn:

Meðalneysla og -stærð heimila á ári eftir búsetu frá 2002

Hér má sjá að neysluþáttunum er skipt niður í 12 yfirþætti merktir frá 01 til 12. ath að bláa svæðið er árið 2006 og gefur útreikningur á þessum í hlutfalli við fjölda heimila út árið 2006.

	Hlutfall
	Höfuðborgarsvæ	Annað þéttbýli	Dreifbýli	Alls	Alls	Alls	Alls	Alls	Alls
				2006	2005	2004	2003	2002	Mismunur
01 Matur og drykkjarvörur	12,35	13,44	14,19	12,83	12,94	14,41	15,2	15,9	-3,07
02 Áfengi og tóbak	2,89	2,7	2,92	2,85	2,98	3,24	3,71	3,8	-0,95
03 Föt og skór	4,9	4,72	3,91	4,74	4,82	5,18	5,53	5,7	-0,96
04 Húsnæði, hiti og rafmagn	27,5	23,56	19,03	25,56	25,37	22,9	22,45	20,1	5,46
05 Húsgögn, heimilisbúnaður o.fl.	6,18	7,15	5,97	6,39	6,61	5,93	5,85	5,8	0,59
06 Heilsugæsla	3,41	3,07	3,65	3,36	3,61	3,83	3,94	3,6	-0,24
07 Ferðir og flutningar	15,03	15,12	26,55	16,43	15,61	15,72	12,94	14,7	1,73
08 Póstur og sími	2,86	3,94	3,72	3,22	2,94	3,08	3,22	3,1	0,12
09 Tómstundir og menning	12,45	14,43	10,19	12,64	12,87	13,09	13,9	14,4	-1,76
10 Menntun	0,79	0,62	0,28	0,69	0,58	0,5	0,56	0,5	0,19
11 Hótel og veitingastaðir	5,1	4,21	4,35	4,8	4,92	5,21	5,41	5,4	-0,6
12 Aðrar vörur og þjónusta	6,53	7,03	5,25	6,49	6,77	6,9	7,29	6,9	-0,41
	99,99								0,1
Fjöldi heimila	61,79	25,72	12,49	100

Á þessu línuriti má sjá breytingar á meðalneyslu á milli áranna 2002 til 2006 í hlutfallstölum. Þannig má lesa út úr þessu að minna af ráðstöfunartekjum fara í mat lið 01 á árinu 2006 heldur en á árinu 2002 sem nemur 3,07% minnkun á meðan það er 5,46% aukning á lið 4 sem er húsnæðisliðurinn og má líklega rekja til hækkunar á íbúðarverði.(Reiknuð húsaleiga 042).

Hér kemur svo útskýringarnar á hvernig tölfræðilíkanið er útfært. Hagstofa Íslands*

1.2 Tölfræðileg hugtök

Rannsóknareiningin er heimili og úrtak er tekið tilviljanakennt úr Þjóðskrá. Valið er úr fjölskyldunúmerum fólks á aldrinum 18-74 ára, án tillits til búsetu eða hjúskaparstöðu. Þátttakendur verða allir sem búa á heimili þess sem dreginn er út.
Neysla: Kaup heimila á vöru og þjónustu. Beinir skattar og lífeyrissjóðsiðgjöld, vextir og afborganir, sektir, félagsgjöld og styrkir teljast ekki til neyslu.
Heimili: Allir einstaklingar sem bjuggu undir sama þaki og höfðu sameiginlegt heimilishald meðan á útgjaldarannsókn stóð.
Neyslueining: Vog sem er útbúin til þess að hægt sé að taka tillit til mismunandi stærðar heimila og þess að útgjöld aukast ekki alltaf í réttu hlutfalli við fjölda heimilismanna. Hver einstaklingur á heimili fær tiltekið vægi eftir aldri sínum og stærð heimilis. Tvenns konar vogir eru notaðar, aðrar frá OECD þar sem fyrsti fullorðinn fær vægið 1, aðrir vægið 0,7 og börn fá vægið 0,5. Hinar vogirnar notar Eurostat en samkvæmt þeim fær fyrsti fullorðinn vægið 1, aðrir vægið 0,5 og börn 0,3. Þessi kerfi gera bæði ráð fyrir að við 13 ára aldur verði útgjöld unglinga þau sömu og fullorðinna.
Tekjur: Ráðstöfunartekjur heimilis. Lagðar eru saman launatekjur, lífeyris- og bóta-greiðslur og hlunnindi allra heimilismanna, ennfremur fjármagnstekjur og aðrar tekjur ef einhverjar eru. Frá tekjum dragast álagðir skattar. Þegar talað er um tekjur á mann í niðurstöðum þessarar rannsóknar er átt við ráðstöfunartekjur deilt með fjölda heimilismanna.

 

Gott mál eitthvað er ég farinn að skilja betur í þessu.

 Enn það vaknar strax upp ein mikilvæg spurning um hver er skilgreiningin á neyslu?

Voru ekki auglýsingar sem hljóðu svona á tímabili . Eyddu í sparnað!

Getur verið að sá hluti rástöfunartekna heimilanna svo sem lífeyrisgjöld ,auka lífeyrisgreiðslur, fastur sparnaður á mánuði inn á reikninga og fl. sé neysla með öfugum formerkjum????

Þannig að lífeyrissparnaður gæti fallið undir svipaðan útreikningar lið eins og reiknuð húsaleiga 042, nema þar kæmi inn mótvægi sem lækkar verðbólguna í samræmi við eign í lífeyrissjóð.

Eins væri með sparnað inn á reikninga þá mætti reikna til mótvægis við t.d lið 7.1 bílakaup.

Ég skil ekki út af hverju sá þáttur að ef einstaklingarnir fara að spara og leggja fyrir hefur ekki afmarkarkandi áhrif á neysluvísitöluna og þá um leið verðbólguna.

Til hvers er þá verið að hafa svona háa vaxtastefnu?

• *(sjá Hagstofu  /neysla og verð ýmsa vörutegunda/lýsigögn/rannsókn á útgjöldum heimilanna)  (http://hagstofan.is/pages/1517/?src=../../vorulysingar/v_transporter.asp?filename=V01031.htm)

 

 

Liður 2.

Hér er ætluninn að fjalla áfram um neysluvísöluna í næsta þætti.